Orthorexia: de ongezonde obsessie met gezond eten

Gezond eten is een doel voor veel mensen. Maar soms gaat deze interesse over in een eetstoornis genaamd orthorexia nervosa, een extreme obsessie met gezond eten die vaak leidt tot ondervoeding en belemmering van het dagelijks functioneren.

De term orthorexia werd voor het eerst bedacht in 1997 en beschrijft een ongezond, sterk beperkt dieet dat gericht is op de kwaliteit van voeding in plaats van de kwantiteit, zoals bij de meeste diëten. Deze aandoening kan een nadelig effect hebben op iemands geestelijke en lichamelijke welzijn. De strikte dieetregels beperken het vermogen om te leven en te genieten van het leven. Dit kan ervoor zorgen dat het steeds moeilijker wordt om andere aspecten van het leven te beleven, zoals het vrijuit genieten van sociale situaties zoals etentjes met vrienden of een feestje.

"Orthorexia treft voornamelijk volwassenen en meer vrouwen dan mannen, maar er is minder verschil tussen de geslachten dan bij andere eetstoornissen," legt Dr. Tom Hildebrandt uit, een professor in de psychiatrie en hoofd van het Center of Excellence in Eating and Weight Disorders bij Mount Sinai in New York City.

Is het gezond eten of orthorexia?

Gezond eten is een bewonderenswaardige levensstijlkeuze waar velen naar streven. De wilskracht, discipline en planning die nodig zijn om dit strikt vol te houden, kan echter een uitdaging zijn, vooral als er veel voorverpakte, bewerkte voedingsmiddelen beschikbaar zijn die gemakkelijk zijn voor de portemonnee en het schema.

Flexibiliteit speelt een belangrijke rol bij het kunnen volhouden van een gezonde levensstijl op de lange termijn, maar voor mensen met orthorexia bestaat die flexibiliteit niet. Ze kunnen zichzelf geen "vrijbrief" geven om zich af en toe te laten gaan met een favoriet ijsje of een stuk pizza. Ze analyseren voedingslabels tot in het extreme en hebben een rigide, inflexibele relatie met voedsel die wordt gekenmerkt door een beperkt dieet en extreme vermijding van voedsel dat ze als ongezond beschouwen. Het idee om dit soort voedsel te eten kan hen ernstige angst en stress bezorgen, evenals een verminderd gevoel van eigenwaarde.

Het soort voedselbeperkingen hangt af van de persoon en meestal groeit de lijst van onaanvaardbare voedingsmiddelen of ingrediënten in de loop van de tijd. Voorbeelden van beperkingen kunnen zijn:

• Het eten van alleen rauw of biologisch voedsel.
• Het vermijden van items die zijn gemaakt met suiker, additieven, kunstmatige kleurstoffen of smaakstoffen.
• Het vermijden van voedingsmiddelen die genetisch gemodificeerde ingrediënten, hormonen of pesticiden bevatten.

Na verloop van tijd en naarmate de lijst met verboden voedsel langer wordt, worden voedingsstoffentekorten een zorg, omdat het uitsluiten van hele groepen voedsel iemands vermogen beperkt om voedingsmiddelen te kiezen die rijk zijn aan belangrijke voedingsstoffen.

"Veel mensen nemen onhoudbare en ongezonde praktijken aan in hun zoektocht naar ideale of perfecte of zelfs maar verbeterde gezondheid", zegt Dr. Kimberly Dennis, een psychiater en gecertificeerde eetstoornissen-specialist en lid van de klinische adviesraad van de National Eating Disorder Association.

Risicofactoren voor orthorexia

In een in 2019 gepubliceerd artikel in het tijdschrift Appetite, onderzochten onderzoekers talrijke studies om de meest voorkomende risicofactoren voor orthorexia te identificeren. Ze meldden dat geslacht en zelfrespect niet gerelateerd waren aan de ontwikkeling van orthorexia, maar ze identificeerden verschillende andere risicofactoren, waaronder:

• Dwangmatige behoefte om dun te zijn.
• Geschiedenis van eetstoornissen.
• Obsessief-compulsieve trekken.
• Perfectionisme.
• Negatief lichaamsbeeld.
• Psychopathologie.

Studies tonen aan dat sociale media een belangrijke rol spelen bij de ontwikkeling van orthorexia, evenals bij andere eetstoornissen. In een in 2022 gepubliceerde gerandomiseerde gecontroleerde studie in het International Journal of Eating Disorders, evalueerden onderzoekers de link tussen sociale media en eetstoornisrisico bij 170 universiteitsstudenten en ontdekten dat blootstelling aan sociale berichten gerelateerd aan uiterlijk geassocieerd was met een slechter lichaamsbeeld en verstoorde eetgewoonten. Op dezelfde manier toonde een in 2022 gepubliceerde studie in BMC Pregnancy Childbirth aan dat postpartum moeders niet alleen meer ontevredenheid over hun lichaamsbeeld ervoeren, maar ook een grotere wens hadden om fit en actief te zijn en beperkende eetgewoonten vertoonden na het zien van op het lichaam gerichte sociale media-berichten.

"De hele bedoeling van sociale media is om te beïnvloeden, maar ik denk dat het mensen beïnvloedt die kwetsbaar zijn en gezond eten naar een heel nieuw niveau kunnen tillen", zegt Hildebrandt.

Symptomen van orthorexia

Het verschil tussen de discipline die nodig is om consequent gezonde voedselkeuzes te maken en de rigide, inflexibele voedselkeuzes van orthorexia herkennen kan moeilijk zijn als je niet weet waar je op moet letten.

Enkele symptomen zijn onder meer:

• Een overmatige fixatie op gezonde voeding, voeding en eten.
• Acute angst voor wat als ongezond wordt beschouwd en strikte vermijding van die voedingsmiddelen.
• Extreme angst wanneer ze geconfronteerd worden met de mogelijkheid om af te wijken van hun dietaire regels.
• Constant het controleren van ingrediënten en voedingswaardetabellen.
• Hoge niveaus van stress en onrust wanneer 'veilig' voedsel niet beschikbaar is.
• Het geleidelijk elimineren van groepen voedsel, zoals alle koolhydraten of zuivelproducten.
• Overmatige bezorgdheid over voedsel dat wordt geserveerd bij sociale gelegenheden en vermijding van sociale situaties.
• Voedsel dat door anderen is bereid vermijden onder de veronderstelling dat het voedsel niet aan de door hen gestelde gezonde normen voldoet.
• Een ongebruikelijke interesse in de voedselkeuzes van anderen.
• Actief bepaalde voedingsmiddelen, clean eating of gezonde lifestyle bloggers of influencers volgen op sociale media.

Diagnose van orthorexia

Op dit moment is orthorexia niet opgenomen in de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5) van de American Psychiatric Association, die de universele criteria vaststelt die worden gebruikt bij het diagnosticeren van psychische stoornissen. Omdat er geen formele diagnostische criteria zijn voor orthorexia, gebruiken clinici verschillende methoden en instrumenten om de aandoening bij patiënten te diagnosticeren.

Bij het stellen van de diagnose orthorexia kijken artsen naar iemands opvattingen, emoties en handelingen met betrekking tot voeding en eten en evalueren ze hoe hun eetgedrag een negatieve invloed heeft op hun dagelijks leven, relaties en gezondheid.

Daarnaast wordt ook de emotionele afhankelijkheid van iemand om de dieetregels te volgen onderzocht.

"Orthorexia heeft te maken met de mate van starheid waarmee je de regels of principes van een dieet toepast en de mate waarin je gelooft dat er schade zal ontstaan ??als je ervan afwijkt", zegt Hildebrandt.

Behandeling van orthorexia

Volgens de National Eating Disorder Association zijn er geen specifieke behandelingen ontwikkeld voor orthorexia. Veel clinici gebruiken therapieën die vaak worden gebruikt voor de behandeling van anorexia en obsessief-compulsieve stoornis, waaronder exposuretherapie, cognitieve gedragstherapie en verbeterde cognitieve gedragstherapie, die speciaal voor eetstoornissen is ontwikkeld en zich richt op het aanpakken en aanpassen van de verschillende factoren die het gedrag in stand houden.

"Wanneer we orthorexia behandelen, proberen we de mate van flexibiliteit te vergroten, niet noodzakelijk het geloof te veranderen", zegt Hildebrandt. "Als je bijvoorbeeld veganist bent en je hebt een overtuigingssysteem dat het zijn van een veganist ondersteunt, probeert de behandeling de flexibiliteit daaromheen te vergroten."

Met de juiste diagnose en behandeling kunnen clinici mensen met orthorexia helpen om een gezonde relatie met voedsel te herstellen. "Je kunt beslissingen nemen om voedsel te eten dat in overeenstemming is met je overtuigingen en geen last hebben van de stress en schuldgevoelens", voegt Hildebrandt toe.

Geen obsessie ontwikkelen

Het is belangrijk om op te merken dat gezond eten een belangrijk onderdeel is van een gezonde levensstijl, maar het is ook belangrijk om flexibel te blijven en geen obsessie te ontwikkelen voor gezond eten die kan leiden tot orthorexia. Het is essentieel om een evenwicht te vinden tussen gezonde voeding en een gezonde geestelijke gezondheid.

Als je denkt dat je misschien last hebt van orthorexia of een andere eetstoornis, is het belangrijk om hulp te zoeken bij een professional. Zoek een gecertificeerde eetstoornisspecialist of een gecertificeerde therapeut die is gespecialiseerd in de behandeling van eetstoornissen om de juiste diagnose en behandeling te krijgen. Onthoud dat het belangrijk is om je lichaam en geest in balans te houden en te werken aan een gezonde relatie met voedsel en jezelf.